भगवान शिवको उत्पत्ति बारे विभिन्न पुराणमा विस्तृत र भिन्न-भिन्न वर्णन पाइन्छ। यी कथाहरू भगवान शिवको जन्म र उनकै महत्वलाई विभिन्न दृष्टिकोणबाट व्याख्या गर्छन्। यहाँ तिनका केही प्रमुख पुराणिक कथाहरूलाई विस्तारमा चर्चा गरिन्छ:
१. स्वयंभू उत्पत्ति
शिव पुराण अनुसार, भगवान शिवको उत्पत्ति स्वयम्भू (स्वयं उत्पन्न) भएको मानिन्छ। यसको अर्थ छ कि भगवान शिवको जन्म कुनै निश्चित माता-पिता द्वारा भएको होइन। यस प्रकारको उत्पत्ति भगवान शिवलाई पञ्चतत्त्व (पाँच तत्व) भन्दा माथि राख्छ, जसले गर्दा उहाँको मृत्यु पनि सम्भव हुँदैन।
भगवान शिवको जन्म स्वयंभू हुनेको आधारमा, भगवान शिवलाई कुनै विशेष जन्म कथा छैन। यद्यपि यसले भगवान शिवलाई सृष्टिका मूल तत्वहरूको प्रतिनिधि मान्न सकिन्छ। यस कारणले, भगवान शिवलाई यथार्थको परिप्रेक्ष्यमा हेर्न सकिन्छ जुन मृत्यु र जन्मको परिधि बाहिर छ।
२. विष्णुको तेजबाट उत्पत्ति
थिष्णुपुराणमा उल्लेख गरिएको कथा अनुसार, भगवान शिवको उत्पत्ति विष्णुको तेजबाट भएको छ। यस कथामा भगवान विष्णुको तेजले कमलमा ब्रह्मा जन्मिन्छन्, र यस प्रक्रियाबाट भगवान शिव उत्पन्न भएका छन्। भगवान शिवको जन्म र ब्रह्मा र विष्णुको जन्म एक अर्कासँग सम्बन्धित मानिन्छ।
यो कथा अनुसार, भगवान शिवको उत्पत्ति विष्णुको तेजबाट भएको हो, जसले संसारको सृष्टि र पालनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाएको छ। यस प्रकारको उत्पत्ति कथा भगवान शिवलाई विष्णु र ब्रह्मा जस्ता प्रमुख देवतासँग जोड्दछ।
३. ब्रह्मा र विष्णुको विवाद
अर्को प्रसिद्ध कथा अनुसार, भगवान शिवको उत्पत्ति ब्रह्मा र विष्णुको विवादको समाधानको रूपमा भएको हो। यस कथामा, ब्रह्मा र विष्णुले संसारका सबैभन्दा शक्तिशाली देवता को हुन् भन्ने बारेमा विवाद गरेका थिए।
तिनीहरूको विवाद समाधान गर्न भगवान शिव प्रकट भए। भगवान शिवको उपस्थिति र शक्ति स्वीकार गर्दै, ब्रह्मा र विष्णुले मान्यता दिएका छन् कि भगवान शिव सबैभन्दा शक्तिशाली देवता हुन्। यस प्रकार, भगवान शिवको उत्पत्ति ब्रह्मा र विष्णुको विवादको समाधानको रूपमा व्याख्या गरिएको छ।
४. गुरु परंपरा
भगवान शिवको गुरु को थिए भन्ने प्रश्नमा, ब्रह्मा र विष्णुलाई गुरु मानिन्छ। यी देवता भगवान शिवका गुरुहरू हुन् जसले शिवलाई ज्ञान र शिक्षामा मार्गदर्शन गरे। भगवान शिवले आफ्नो ज्ञान सात प्रमुख शिष्यलाई प्रदान गरे, जसलाई सप्तर्षि भनिन्छ।
सप्तर्षि भगवान शिवका प्रमुख शिष्यहरू हुन् जसले शिवका उपदेश र ज्ञानलाई संसारमा फैलाए। यसरी, भगवान शिवको गुरु परंपरा ब्रह्मा र विष्णुसँग जोडिन्छ, र सप्तर्षिहरूसँग पनि।
निष्कर्ष
भगवान शिवको उत्पत्ति र गुरु परंपरा बारे विभिन्न पुराणमा भिन्न-भिन्न दृष्टिकोण प्रस्तुत गरिएको छ। केही पुराणमा भगवान शिवको उत्पत्ति स्वत: भएको मानिन्छ, जबकि अन्यमा उहाँको उत्पत्ति विष्णुको तेज वा ब्रह्मा र विष्णुको विवादको समाधानको रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ। यस्ता कथाहरू भगवान शिवको महत्व र आध्यात्मिक स्थिति बारे गहिरो अर्थ प्रकट गर्छन्।
