साथीहरु, भगवान श्री कृष्ण र अर्जुनको संवाद महाभारतको भीषण युद्धभूमिमा भएको थियो। यो संवाद जीवनका गहिरा दर्शन र साँचो कर्मका बारेमा हो। यस सन्देशको गहिराइलाई बुझ्न, हामीलाई भगवान श्री कृष्ण र अर्जुन बीचको अन्तरंग संवादलाई हेर्नु आवश्यक छ।
जब अर्जुन कजरूक्षेत्रको युद्धभूमिमा युद्धको आरम्भ अघि अत्यन्त चित्ताकर्षक द्वन्द्वमा थिए, तब भगवान श्री कृष्णले उनलाई गीता को ज्ञान दिएका थिए। अर्जुनका मनमा युद्धको मोह र असमर्थता थियो। उसले युद्ध नगर्नको कारण आफ्ना नातेदार र गुरुहरूको हत्या र त्यसका परिणामका बारेमा सोचेका थिए। अर्जुनका आँखामा निष्ठा र प्रेमका साथ द्वन्द्वले जन्माएको तनाव थियो। तर भगवान श्री कृष्णले उसलाई भन्छन्, “अर्जुन, तिमीले यदि यो युद्ध नगरे भने तिमी स्वधर्मको उल्लंघन गरिरहनु हुनेछ। तिमी न केवल आफूलाई, तर समग्र मानवता र धर्मको रक्षाका लागि यो युद्ध गर्नुपर्छ।”
भगवान श्री कृष्णले अर्जुनलाई कर्मको महत्त्व र जीवनका गहिरा सत्यहरूलाई बुझाउन थाल्नुभयो। उनले अर्जुनलाई गीता का शिक्षा दिए, जसले जीवनको उद्देश्य र कर्मको अर्थलाई स्पष्ट बनाउँछ। यस क्रममा भगवान श्री कृष्णले अर्जुनलाई भने, “जीवनका हरेक कार्य एक निस्कलंक उद्देश्यका लागि हुनुपर्छ। कर्मका फलको अपेक्षा नगर्नुहोस्, केवल कर्म गर्नुहोस्। जसरी किसानले आफ्ना बिउहरू रोप्छ र उनले ती बिउहरूलाई बढ्न दिन्छ, त्यसरी नै हामीले हाम्रो कर्मलाई प्रेम र ईमानदारीका साथ गर्नु पर्छ।”
अर्जुनले भने, “हे भगवान, तपाईले भनेजस्तै कर्म गर्ने कुरा मलाई थाहा छ, तर मलाई यो कसम कसरी गर्ने? कसरी युद्धमा आफ्नो नातेदार र साथीहरूको हत्या नगरी र धर्म र कर्तव्यलाई पूरा गर्ने?”
भगवान श्री कृष्णले उत्तर दिए, “अर्जुन, कर्मको निष्कलंकता हाम्रो निष्ठा र उद्देश्यमा हुन्छ। जब हामी हाम्रो कर्मको फलको आशा नगरी, केवल स्वधर्म र सत्यको पालन गर्छौं, तब हामी पवित्रता प्राप्त गर्छौं। यो संसार माया र भ्रमबाट भरिएको छ, र केवल आत्मज्ञान र ध्यानले हामीलाई यस संसारको भ्रमबाट मुक्त गर्न सक्छ।”
अर्जुन अझै पनि चिन्तित थिए र सोधे, “तर भगवान, यदि मैले आफ्नो कर्ममा समर्पण गरे र फलको अपेक्षा नगरे भने, त्यो मेरो लागि कसरी लाभकारी हुनेछ?” भगवान श्री कृष्णले जवाफ दिए, “जब तपाईं कर्म गर्नुहुन्छ, तपाईको उद्देश्य साँचो र ईमानदार हुनुपर्छ। यदी तपाई आफ्नो कर्मलाई परमेश्वरको समर्पणका साथ गर्नुहुन्छ भने, त्यसले तपाईंलाई आत्मज्ञान र शान्ति दिन्छ।”
अर्जुनका लागि यी उपदेशहरू एकदमै नयाँ र गहिरो थिए। उनले सोधे, “भगवान, के तपाईले म भन्दा पहिले यो ज्ञान अरुलाई पनि दिएका हुनुहुन्छ?” भगवान श्री कृष्णले भने, “अर्जुन, यो गीता ज्ञान संसारको पुरानो ज्ञान हो। म यस ज्ञानलाई सबैलाई दिइरहेको छु, जसको जीवनमा साँचो उद्देश्य र मार्गदर्शन चाहिन्छ। जसरी साँचो गुरुले शिष्यलाई ज्ञान दिन्छ, म त्यसरी नै सबैलाई मार्गदर्शन दिन्छु।”
अर्जुनलाई थाहा थियो कि यो ज्ञान केवल युद्धको मैदानमा मात्र लागू हुन सक्दैन, बरु यो जीवनका हरेक पाटोमा लागु हुन्छ। त्यसपछि अर्जुनले भगवान श्री कृष्णसँग सोधे, “भगवान, के यी उपदेशहरूले केवल युद्धको समयमा मात्र मद्दत पुर्याउँछन्, वा यी जीवनका अन्य पक्षहरूमा पनि लागु हुन्छ?”
भगवान श्री कृष्णले भने, “अर्जुन, यो ज्ञान सबै क्षेत्रका लागि हो। केवल युद्ध मात्र होइन, जीवनका हरेक पक्षमा साँचो मार्गदर्शन र ध्यानका साथ काम गर्दा हामी शान्ति र समृद्धि प्राप्त गर्न सक्छौं। यो ज्ञान जीवनका प्रत्येक कर्तव्यमा, कर्ममा र सोचमा लागू हुन्छ।”
अर्जुनले सोधे, “हे भगवान, कसरी हामी यो ज्ञानलाई जीवनमा व्यवहारिक बनाउन सक्छौं? हाम्रो दैनिक कार्य र सोचमा यसको लागू गर्नका लागि के कदम चाल्नु पर्छ?” भगवान श्री कृष्णले उत्तर दिए, “तपाईंको प्रत्येक कर्मलाई परमेश्वरको समर्पणको रुपमा गर्नुपर्छ। तपाईले अरुको कामको मूल्याङ्कन नगरी, केवल आफ्नो कर्ममा ध्यान दिनुहोस्। जब तपाई यस्तो गर्नुहुन्छ, तब जीवन स्वयं तपाईंको पक्षमा हुनेछ।”
भगवान श्री कृष्णले एक अन्तिम सत्य उद्घाटन गर्दै भने, “अर्जुन, जब तपाईं कर्मको प्रति ईमानदार र ध्यान केन्द्रित रहनुहुन्छ, तब तपाईंको मन स्थिर र शान्त हुनेछ। जब तपाईं यो ज्ञानलाई आत्मसात गर्नुहुन्छ, तब तपाईं संसारका सबै भ्रमबाट मुक्त हुनेछ र आत्मज्ञान प्राप्त गर्नुहुनेछ।”
अर्जुनको मनमा यी शब्दहरू गहिरो असर गरे र उसले युद्धको मैदानमा उभिएर भगवान श्री कृष्णको उपदेशलाई अपनाउन मन बनायो। यस संवादले केवल अर्जुनको जीवन परिवर्तन गरेको मात्र छैन, बरु यसले समग्र मानवता र जीवनका हर क्षेत्रमा गहिरा अर्थ र मार्गदर्शन ल्याएको छ। भगवान श्री कृष्ण र अर्जुनको संवाद एक अमूल्य धरोहर हो, जसले जीवनका साँचो उद्देश्य र कर्मका महत्वलाई हामी सबैलाई सम्झाउँछ।
यसरी, गीता ज्ञान संसारका हरेक पाटोमा लागु हुन्छ, र यसले जीवनका सबै दुःख र चुनौतीहरूमा विजय प्राप्त गर्नका लागि सही मार्गदर्शन प्रदान गर्छ।
