श्रीराम भक्त हनुमानको शक्तिक र चमत्कारको धेरै कथाहरू छन्। अञ्जना पुत्र हनुमानको जन्म कसरी भएको थियो भन्ने कुरालाई लिएर पुराणहरूमा फरक फरक मान्यता छ। आज हामी त्यस्ता केहि मान्यताहरूको विषयमा कुरा गर्नेछौं। हिन्दू धर्मग्रन्थ अनुसार हनुमानको जन्म चैत्र महिनाको पूर्णिमामा मंगलवारको दिन भएको थियो। हनुमानको आमाको नाम अञ्जना थियो र उनी इन्द्रलोककी अप्सरा थिइन्, जसको नाम पुन्जिकस्थला थियो।
उनको पिताको नाम केसरी थियो, जो अञ्जन प्रदेशका राजा थिए। भन्छन् कि हनुमानको जन्म ऋषि मुनिको श्राप र माता अञ्जनाले गरेको कठिन तपस्याको परिणाम थियो। हनुमानलाई संकटमोचन र पवनपुत्रको नामले पनि चिनिन्छ। एउटा कथा अनुसार हनुमानको कथा यस प्रकार छ।
एक समयको कुरा थियो, एक दिन भगवान इन्द्रदेवले ऋषि दुर्वासा द्वारा स्वर्गमा आयोजना गरिएको एक औपचारिक बैठकमा भाग लिएका थिए। त्यहाँ पुन्जिकस्थला नाम गरेकी अप्सराले त्यो कार्यक्रममा बाधा पुर्याइन्। यो देखेर ऋषि दुर्वासा क्रोधित भए र अप्सरालाई श्राप दिए कि उनी वानरको रूप धारण गर्नेछिन्।
श्रापको कुरा सुनेर अप्सरालाई आत्मग्लानी भयो र उनले ऋषि दुर्वासासँग माफी मागिन्। ऋषिले भने कि उनी वानरको रूप धारण गर्नेछिन् तर एक शक्तिशाली भगवानको पत्नी हुनेछन्। यसरी पुन्जिकस्थला वानरराज केसरीकी पत्नी बनेर जन्मिइन्। वाल्मीकि रामायण अनुसार हनुमानको पिता केसरी विंध्य पर्वतको राजा थिए।
एकदिन केशरीले आफ्नो प्रिय हात्तीलाई गुमाउँदा ऋषिले उनलाई वरदान दिए कि उनको घरमा एक शक्तिशाली बालक जन्मिनेछ। यसरी अञ्जनाले भगवान हनुमानलाई जन्म दिइन्।
दोस्रो कथा अनुसार हनुमानको जन्म यस प्रकार रहेको छ। पुन्जिकस्थला देवलोकमा बस्ने समयमा उनी चञ्चल स्वभावकी थिइन्। एकदिन उनले ध्यानमा सन्ध्याकालीन समयमा ऋषि महात्मालाई देखिन् र उनले ऋषिको स्थानमा वानर देखिन्। उनले स्याउ फ्याकेकी थिइन्।
यो देखेर साधु महात्मा क्रोधित भए र उनलाई श्राप दिए कि उनी वानरको रूप धारण गर्नेछिन्। श्रापको कुरा सुनेर अप्सराले माफी मागिन्। साधुले भने कि उनी वानरको रूप धारण गर्नेछिन् तर एक शक्तिशाली बालकलाई जन्म दिनेछिन्। यसरी पुन्जिकस्थला वानरराज केसरीकी पत्नी बनेर जन्मिइन्।
अर्को मान्यता अनुसार एक दिन माता अञ्जना मानवको रूप धारण गरेर विंध्य पर्वत तर्फ जाँदै थिइन्। त्यो समयमा एक तेज हावाहुरी चलिरहेको थियो। उनले आफ्नो वस्त्र उडिरहेको देखेर उनले सोचे कि कोही राक्षस अदृश्य भएर यो गरिरहेको छ। त्यसपछि पवनदेव प्रकट भएर माफी मागे र भने कि तपाइको पुत्रमा हावाको शक्तिशाली गतिको विशेषता हुनेछ। यसरी हनुमानको जन्म भएको मान्यता छ।
हनुमानलाई विभिन्न नामहरूले चिनिन्छ, जसमा पवनसुत, पवनकुमार, महावीर, मारुति नन्दन, संकटमोचन, अञ्जनेय आदि सामेल छन्। हनुमान जयन्ती चैत्र पूर्णिमाको दिन मनाइन्छ। हिन्दू धर्ममा हनुमानलाई देवताको रूपमा पूजा गरिन्छ र उनको जीवन श्रीरामको सेवामा समर्पित भएको मानिन्छ। हनुमानको जीवनले धर्म, भक्त्ति, र कर्तव्य पालनको महत्त्व सिकाउँछ।
