भनिन्छ “भगवानलाई पनि दशा लाग्छ!”, त्यसैले महादेवले कालकुट विष नपिएर राखेका थिए, सारा विश्वका पालनकर्ता भगवान विष्णु ढुङ्गाको रूप लिन बाध्य भएका थिए, अनि लक्ष्मणले पनि इन्द्रजीतसँगको युद्धमा झण्डै आफ्नो प्राण गुमाएका थिए। हिन्दुधर्मका ग्रन्थहरूमा उल्लेख भएका यी र यस्तै धेरै घटनाहरू छन्, जसमा शाश्वत भगवानहरूले पनि विभिन्न दुःख, श्राप र पीडा भोग्नुपरेको थियो।
रामायण र महाभारतका पात्रहरूले कसरी श्राप पाएका थिए भन्ने बारेमा जान्नु रोचक छ। यहाँ रामायण र महाभारतका १४ ठूला श्रापहरूको वर्णन गरिएको छ:
१. भगवान रामलाई लागेको श्राप: रामायणमा भगवान रामलाई लागेको श्रापको बारेमा धेरैलाई थाहा होला। रामले आफ्नी पत्नी सीतालाई रावणको कब्जाबाट छुटाए पनि फेरि गुमाउनु परेको थियो। दैतय बालीकी पत्नी ताराले श्राप दिएकी थिइन् कि सीता धरतीमा विलय हुनुपर्छ। साथै, बाली र सुग्रीवको युद्धमा रामले बालीलाई मारेपछि बालीकी पत्नी ताराले श्राप दिएकी थिइन् कि उनको अर्को जन्ममा बालीले श्रीरामलाई मार्नेछन्।
२. हनुमानको माता अञ्जनालाई लागेको श्राप: अञ्जना पहिलेदेखि नै एक अप्सरा थिइन्। एकपटक आत्मग्लानि भएपछि साधु वासुदेवलाई उनले फल दिएर आशीर्वाद मागेकी थिइन्। वासुदेवले प्रेममा परेर कुनै पनि वस्तुको रूप नलिउन् भन्ने श्राप दिएका थिए। ब्रह्माले दिएको एक बुटीले अञ्जनाको श्राप हटेको थियो, जसलाई ‘ब्रह्मनवन्द’ भनिन्छ।
३. हनुमानलाई लागेको श्राप: बाल्यकालमा हनुमानले धेरै कुख्यात काम गरेका थिए। एकपटक, उनले साधु मुनिहरूलाई पनि दुःख दिएका थिए। एक साधुले हनुमानलाई आफ्ना शक्तिहरू बिर्साउने श्राप दिएका थिए। जबसम्म कसैले उनलाई ती शक्तिहरूको बारेमा सम्झाउँदैन, उनी ती सबै कुरा बिर्सिरहन्थे।
४. वासुदेवलाई वशिष्ठले दिएको श्राप: वशिष्ठको गाई ‘नन्दिनी’लाई वासुदेवले कब्जा गरेपछि, वशिष्ठले उनलाई पृथ्वीमा मानवको रूपमा जन्म लिने श्राप दिएका थिए। यो श्राप महाभारतमा वसुदेवको जन्मसँग सम्बन्धित छ।
५. कर्णलाई ब्राह्मणको श्राप: महाभारतमा कर्णले धनुवाणको अभ्यास गर्दा एक ब्राह्मणको गाईलाई मारेका थिए। सोही ब्राह्मणले कर्णलाई श्राप दिएका थिए कि जसरी गाई निर्दोष मरेकी थिइन्, त्यसरी नै युद्धमा कर्णको रथको पाङ्ग्रा जमिनमा अड्केर सहारानबही मर्नेछन्।
६. अश्वत्थामालाई श्रीकृष्णको श्राप: पाण्डवहरूको पुत्रलाई मारेको कारणले भगवान श्रीकृष्णले अश्वत्थामालाई श्राप दिएका थिए। श्रीकृष्णले अश्वत्थामालाई ३००० वर्षसम्मको लामो श्राप दिए, जसले गर्दा उनलाई सधैं पीडा हुनेछ।
७. साम्बालाई श्रीकृष्णको श्राप: श्रीकृष्णले आफ्नै पुत्र साम्बालाई कुष्ठ रोग लाग्ने श्राप दिएका थिए।
८. राजा ययातिलाई गुरु शुक्राचार्यको श्राप: राजा ययातिले देवयानीकी बहिनी शर्मिष्ठासँग लुकेर विवाह गरेकोले गुरु शुक्राचार्यले उनलाई वृद्ध बनाएको श्राप दिएका थिए। राजा ययातिका सबै पुत्रहरूले अस्वीकार गरे पनि ‘पुरु’ नामक एक पुत्रले त्यो श्रापलाई आफूमा लिन राजी भएका थिए।
९. ब्रह्मालाई सरस्वतीको श्राप: ब्रह्माको अनुचित व्यवहारबाट क्रोधित भएर सरस्वतीले ब्रह्मालाई कसैले पूजा-आराधना नगरोस् भनेर श्राप दिएकी थिइन्।
१०. भगवान शिवलाई ब्रह्माको श्राप: शिवले ब्रह्माको पाँचौं टाउको काटिदिएपछि ब्रह्माले शिवलाई सधैं भोक र अनिद्राले सास्ती होस् भनेर श्राप दिएका थिए। पछि पार्वतीले भगवान विष्णुको सल्लाहबाट त्यो टाउको शिवको हारबाट निकालेकी थिइन्।
११. श्रीधामालाई राधाको श्राप: राधाले श्रीधामालाई गरीब परिवारमा जन्मने श्राप दिएकी थिइन्। श्रीधामाले पनि राधालाई कृष्णबाट १०० वर्ष टाढा रहनुपर्ने श्राप दिएका थिए।
१२. सन्तनुलाई गङ्गाले दिएको श्राप: पवूर्जन्ममा सन्तनु र गङ्गाले मानव भएर जन्मने श्राप पाएका थिए।
१३. लक्ष्मीलाई सरस्वतीको श्राप: सरस्वतीले लक्ष्मीलाई राक्षसको जन्म हुने श्राप दिएकी थिइन्। गङ्गाले सरस्वतीलाई ब्रह्माको पत्नि हुने श्राप दिएकी थिइन्। सरस्वतीले गङ्गालाई पवित्र नदीको रूप लिने र जो कोही त्यो नदीमा स्नान गर्छ, उसको सबै पाप र कुकर्मलाई माफ हुने श्राप दिएकी थिइन्।
१४. नाल र नीललाई लागेको श्राप: बाल्यकालमा नाल र नीलले धेरै कुख्यात काम गर्दा एक साधुले श्राप दिएका थिए कि उनले फालेको कुनै वस्तु पानीमा डुब्नेछ।
यी श्रापहरू रामायण र महाभारतका प्रमुख घटनाहरूमा आधारित छन्, जसले पात्रहरूको जीवनलाई प्रभावित पारेका थिए।
