सृष्टिको क्रममा तीन वटा देवता ब्रह्मा, विष्णु, र महेश्वरलाई सृष्टि, पालन, र प्रलयको जिम्मा दिइएको छ। यी देवताहरूसँगको सम्बन्धलाई सृष्टि, पालन, र प्रलयका रूपमा देखिन्छ। सृष्टिको प्रमुख भूमिका एउटै हो, तर नाम र कामको आधारमा यी तीन देवतालाई विभाजित गरिएको छ। यी तीन देवतालाई “त्रिमूर्तिका देवता” भनेर जानिन्छ। त्रिमूर्तिका देवता विशेष गरेर शिवलाई नै त्रिमूर्तिका देवता भनिन्छ।
शिवको तेस्रो आँखाको अर्थ ज्ञान र विवेकको प्रतीक हो। यसलाई संसारको वास्तविकता बुझ्नका लागि प्रयोग गरिन्छ। सामान्य मान्छेले यो प्रकारको ज्ञान प्राप्त गर्न सक्दैन, जबकि शिवको तेस्रो आँखाले संसारको सबै कुरा बुझ्नमा सहायक हुन्छ। यो तेस्रो आँखा तब खुल्छ जब प्रलयको अवस्था आउँछ, जसले गर्दा संसारको प्रलय र रचनामा परिवर्तन ल्याउँछ।
शिवका तीन नेत्रलाई स्व, रज, र तम भन्ने तीन गुणको रूपमा व्याख्या गरिएको छ। स्व गुण भनेको सम्मान र सेवा हो, रज गुण भनेको व्यक्तिगत लाभ र कार्यको परिणाम हो, र तम गुण भनेको समाजलाई हानि पुर्याउने कार्य हो। शिवको तेस्रो नेत्रमा सबै कुरा देख्न र व्याख्या गर्न सक्ने शक्ति छ।
शिवको तेस्रो आँखाको रहस्य अन्य देवतासँगको भिन्नता जनाउँछ। शिवको पूजा गर्दा अन्य देवतासँगको पूजा भिन्न हुन्छ। शिवको पूजा, जसमा अग्नि र गंगाजलको प्रयोग गरिन्छ, रहस्यमय मानिन्छ। शिवको तेस्रो आँखाको खुल्ने समय प्रलयको बेला हुन्छ, जसले संसारको अनन्त परिवर्तन र विवेकलाई सूचित गर्दछ।
संसारका सबै जीवको त्रिनेत्रको अवधारणा छ, जसले सही र गलत छुट्याउने शक्ति प्रदान गर्छ। अन्य देवतासँग यो प्रकारको तेस्रो आँखा छैन, तर महाकाली र पर्नाम्बा जस्ता देवीमा तेस्रो आँखा भएको अवधारणा देख्न सकिन्छ।
