रामायण एक अत्यन्त महत्वपूर्ण भारतीय महाकाव्य हो जसका रचनाकार महर्षि वाल्मीकि हुन्। यो काव्य विश्वका सबैभन्दा प्राचीन र प्रभावशाली धार्मिक र सांस्कृतिक ग्रन्थहरू मध्ये एक मानिन्छ। रामायणमा भगवान रामको जीवनकथा, उनको संघर्ष, मित्रता, परिवार र समाजसँगको सम्बन्ध, र धर्म र नैतिकता पालनका बारेमा गहन सन्देशहरू प्रस्तुत गरिएका छन्। यस काव्यले मानव जीवनका आदर्श, नैतिकता र धार्मिक शिक्षा मात्र नभइ एक आदर्श राज्य, आदर्श राजा, आदर्श भाई, आदर्श पतिको परिभाषा पनि प्रस्तुत गर्दछ।
रामायणमा मुख्य पात्र भगवान राम छन्, जसलाई भगवान विष्णुको सातौं अवतारको रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ। रामका पिताजी राजा दशरथ, माता कौसल्या, र भाइ लक्ष्मणका साथ रामको जीवन प्रारम्भ हुन्छ। यस महाकाव्यमा अर्को महत्वपूर्ण पात्र सीता पनि हुन्, जो भगवान रामको पत्नीको रूपमा देखिन्छ। साथै, रामका अन्य महत्वपूर्ण पात्रहरूमा उनके गुरु विश्वामित्र, रक्षाका देवता हनुमान र लंका नरेश रावणका बारेमा चर्चा गरिएको छ। रामायणको कथा धर्म, भक्ति, कर्तव्य र बलिदानको शिक्षादायक सन्देशहरू दिने काव्य हो।
रामायणको कथा अयोध्याबाट प्रारम्भ हुन्छ। रामको जन्म राजा दशरथ र रानी कौसल्याबाट अयोध्यामा हुन्छ। रामका तीन अन्य भाइहरू पनि छन्—लक्ष्मण, शत्रुघ्न र भरत। रामका जन्मसँगै अयोध्यामा खुशीको माहोल निर्माण हुन्छ। तर, रामको जीवनमा एक घातक घटना घर्छ, जसले उनका पिताजी राजा दशरथलाई कठोर निर्णय लिन बाध्य पार्छ। राजा दशरथका पत्नी कैकेयी, जो रामको माता कौसल्याकी सासु हुन्, आफ्नो पुत्र भरतको पक्षमा रामलाई १४ वर्षको वनवासमा पठाउनको लागि छलफल गर्छिन्। राम, सीता र लक्ष्मण, यस आदेशको पालन गर्दै वनवास जान्छन्। यो घटनाले रामायणको कथा मोड लिन्छ र यत्रा, संघर्ष र युद्धको आरम्भ हुन्छ।
रामको वनवासमा रहेका समयमा रावण, लंका राज्यका राजा, सीताको अपहरण गरेर लंका लैजान्छ। रावणको दुष्टता र सीताको अपहरण रामको जीवनका सबैभन्दा कष्टकर घटनाहरू मध्ये एक हो। राम र लक्ष्मण सीताको खोजीमा निस्कन्छन् र विभिन्न साथीहरूको सहयोगमा रावणको लंका राज्यमा पुग्छन्। हनुमान र सुग्रीवसँगको मित्रता, र रामले रावणको सम्राटी साम्राज्यलाई चुनौती दिएर लंका कूच गर्न सफल भए।
राम र रावण बीचको युद्ध ‘युद्धकाण्ड’ मा समावेश छ, जसमा रामले रावणलाई पराजित गरेर सीतालाई मुक्त गर्छन्। रावणको पराजयपछि, राम र सीता पुनः मिल्छन् र अयोध्यामा फर्किन्छन्। यस काव्यको अन्त्यमा, रामको राज्याभिषेक भएको दृश्य समावेश छ। रामायणमा भगवान रामको विजय र आदर्श नेतृत्वको महिमा र गरिमा प्रस्तुत गरिएको छ। राम र सीताको परिवार र समाजमा प्रभावशाली स्थान रहेको छ, र यसले उनको जीवनमा कर्तव्य, धर्म र साहसको पालनको महत्वलाई देखाउँछ।
रामायण केवल धार्मिक काव्य मात्र होइन, यसमा गहिरा सामाजिक, नैतिक र दार्शनिक विचारहरू छन् जसले मनुष्यताको उच्चतम आदर्शहरूको व्याख्या गर्छ। रामायणका पात्रहरू, विशेष गरी भगवान राम, सीता, र लक्ष्मण, आदर्श कर्तव्यपालकको रूपमा प्रस्तुत छन्। यस काव्यले मानिसलाई सत्य र धर्मको मार्गमा चल्न प्रेरित गर्छ, र संसारलाई एक आदर्श समाज बनाउने सन्देश दिन्छ।
