काठमाण्डू उपत्यका, जुन नेपालका पहाडी क्षेत्रहरूमा अवस्थित छ, प्राचीन कथाहरू र रहस्यमय घटनाहरूले भरिपूर्ण एक शहर हो। एक समय यहाँ एउटा गहिरो पोखरी थियो, जसमा धेरै सर्प र रहस्यमय प्राणीहरूको वास थियो भन्ने विश्वास गरिएको छ। आज काठमाण्डू सांस्कृतिक र ऐतिहासिक महत्त्वको एक शहर हो, जहाँ सात युनेस्को विश्व धरोहर स्थलहरू रहेका छन्। यी सम्पदाहरूमा एक प्रमुख स्थल पाशुपतिनाथ मन्दिर हो, जुन भगवान शिवलाई समर्पित छ र जसको सम्बन्ध प्राचीन मिथकहरूबाट जडित छ, विशेष गरेर एक पवित्र लिङ्गमसँग, जुन विशेष आध्यात्मिक महत्त्व राख्दछ।
प्राचीन समयमा, भगवान शिव आफ्नो स्वर्गीय वासस्थान छोडेर पृथ्वीमा अवतरण गरेका थिए भन्ने भनाइ छ। उनले बागमती नदी र आसपासको क्षेत्रको सौन्दर्यमा आकर्षित भइ त्यहाँ केही समयका लागि बस्न निर्णय गरे। यस अवधिमा, भगवान शिवको स्वर्गमा अनुपस्थितिले देवताहरूमा असमन्जसता ल्यायो, जसले ब्रह्माण्डको स्थिति माथि चिन्ता व्यक्त गरे। तर जब देवताहरूले भगवान शिवलाई पृथ्वीमा देखे, त्यसपछि भगवान विष्णुले उनलाई स्वर्ग फर्काउनको प्रयास गरे, तर शिवले अस्वीकार गरे। त्यसपछि, भगवान विष्णुले शिवलाई रोक्नका लागि सर्पको रूप धारण गरे, तर शिवले रोक्न अस्वीकार गरे।
यसका परिणामस्वरूप, एक पवित्र लिङ्गम उत्पन्न भएको भनाइ छ, जसलाई “मुख लिङ्गम” भनिन्छ र पाशुपतिनाथ मन्दिरमा राखिएको छ। यो लिङ्गम केवल एक प्रतीक मात्र होइन, तर शिवको पृथ्वीमा उपस्थितिको गहिरो प्रतीक हो, जसको माध्यमबाट प्राचीन विश्वास र प्रथाहरूको सम्वन्ध दर्शाइन्छ।
तन्त्रशास्त्रको क्षेत्रमा, पाशुपतिनाथ मन्दिर तन्त्रिक विधिहरूको महत्त्वपूर्ण केन्द्रको रूपमा चिनिन्छ, जहाँ पवित्र स्थलहरूमा विशेष आध्यात्मिक शक्तिहरूको वास रहेको विश्वास गरिन्छ। तीमध्ये, मुख लिङ्गम शिवको शक्तिको प्रतीकको रूपमा मानिन्छ, विशेष गरी तन्त्रशास्त्रमा, जहाँ यसले भौतिक रूपहरूमा मात्र होइन, आध्यात्मिक शिक्षामा पनि अभिव्यक्त गरिन्छ।
काठमाण्डूको इतिहास आध्यात्मिक कथाहरूले भरिपूर्ण छ, र प्रत्येक मन्दिर, प्रत्येक लिङ्गम, प्रत्येक ऐतिहासिक संरचनामा अनकहा सत्यहरू लुकेका छन्, जुन पुराना पुरोहित र भक्तहरूले पिँढी दर पिँढी सँगै साँचो विश्वासका रूपमा सँधै थप्दै आएका छन्। यी सत्यहरू प्राचीन ग्रन्थहरूमा लुकेका छन्, र ती केवल ती व्यक्तिहरूलाई सुनाइन्छ जसलाई ती गहिरो ज्ञानलाई बुझ्नका लागि चयन गरिएको छ। काठमाण्डू आजको दिनमा एक मात्र शहर होइन, यो एक आध्यात्मिक संगम हो, जहाँ अतीतका रहस्यहरू वर्तमानसँग मिलेर गहिरो जीवित इतिहासमा परिणत भएका छन्।
काठमाण्डूको सांस्कृतिक इतिहासको अर्को रोचक पक्ष भनेको कुमारीको भूमिका हो, जो जीवित देवीको रूपमा परिचित छ र जसको वासस्थान कुमारी घर (कुमारीको महल) हो। कुमारी भनेको नयाँar समुदायकी एक किशोरी हो, जसलाई तालेजू देवीको पृथ्वीका रूप मानिन्छ। चयन प्रक्रिया निकै कडा र सशक्त धार्मिक संस्कारहरूद्वारा सम्पन्न हुन्छ, र एकपटक चयन भएपछि, कुमारी महलमा बन्द जीवन बाँच्न थाल्छिन् र केवल विशेष पर्वहरूमा मात्र सार्वजनिक रूपमा देखा पर्छिन्।
कुमारीसँग सम्बन्धित किंवदन्ती अनुसार, जब चयन गरिन्छ, कुमारीको आध्यात्मिक जागरण हुन्छ र उनी देवीका शक्तिहरूसँग अभिमन्त्रित हुन्छिन्। यस दौरान, चयनित बालिकाले दिव्य शक्तिहरूसँग कुरा गर्न र देख्न सक्ने क्षमता प्राप्त गर्छिन् र उनको आध्यात्मिक जागरणका रूपमा डर वा शंका हटाइन्छ।
यद्यपि कुमारी परम्परा रहस्यमय छ, यो काठमाण्डूको प्राचीन परम्पराहरू, धार्मिक अभ्यासहरू र देवतामाथिको आस्थाको अनौठो मिश्रणलाई दर्शाउँछ। जब काठमाण्डू शहर वर्तमानमा परिवर्तन भइरहन्छ, यो परम्पराहरूलाई समात्दै राख्छ, यसरी काठमाण्डूको आध्यात्मिक इतिहास र रहस्यहरू यसका पहिचानको अभिन्न भागका रूपमा बनिरहेका छन्।
मन्दिरहरू र कथाहरू बाहेक, काठमाण्डूमा अन्य धेरै ऐतिहासिक र आध्यात्मिक महत्त्वका स्थलहरू छन्, जस्तै नारादेवी मन्दिर, जुन देवी कालीलाई समर्पित छ। यो मन्दिर पूजा गर्ने स्थल हो जहाँ संस्कार र चढ़ावा अर्पण गरिन्छ र यसको इतिहास प्राचीन राजाहरूका कथा र आध्यात्मिक खोजसँग जडित छ। किंवदन्ती अनुसार, यो मन्दिरमा एक समय पाटनका एक राजा जंगली जनावरबाट आक्रमण भएपछि कालीको रूप धारण गरेर शरण माग्न पुगे र अन्ततः काली देवीलाई समर्पित मन्दिर निर्माण गरे।
काठमाण्डूको आध्यात्मिक र सांस्कृतिक इतिहास यसको मन्दिर र पवित्र स्थलहरूको माध्यमबाट गहिरो जडित छ, प्रत्येकले मिथक र अनकहा कथाहरूको परतहरू समेटेका छन्, जसले चकित र अचम्भित गरिरहेका छन्। भगवान शिवको लिङ्गम र जीवित देवी कुमारीका कथाहरूदेखि, यो शहर नेपालको आध्यात्मिक धरोहरको एक प्रकाशस्तम्भको रूपमा उभिन्छ।
